EGITASMOAREN NONDIK NORAKOAK

UMOREA ETA HITZ-JOKOAK MATERIAL PEDAGOGIKO GISA

Material hau sortzera bultzatu gaituzten arrazoien artean aipatu behar dugu, hasteko, umorea eta hitz-jokoak oinarri dituen material pedagogiko gutxi dagoela hizkuntzak ikasteko. Alde horretatik, interesgarria iruditu zaigu Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailako ikasleei begira ahozkotasuna, hizkuntza-sorkuntza, hizkuntzarekiko atxikimendua eta adierazkortasuna lantzeko hitz-jokoetan eta umorean oinarrituriko material didaktiko osagarria lantzea (materiala Lehen Hezkuntzarako sortu bada ere, DBHko lehenengo mailetarako ere egokia da). Kontuan izan behar da, bestalde, Heziberri 2020 Planaren hezkuntza-eredu pedagogikoaren planteamendua elebitasuna sendotzea dela, hezkuntza-marko eleaniztun baten barruan, betiere euskarari lehentasuna emanez, erabilera sozialean duen desoreka konpentsatzeko. Eta material honek bat egiten du helburu horrekin. 

Horretarako, beste batzuen artean, alderdi hauek jorratuko ditugu: umorea lantzeko mekanismoak, txisteak nola sortu, kontaketaren oinarriak, hitz-jolasak…

METODOLOGIA

Ikasmaterial hau Heziberri 2020 Plana jarraituz egin da eta metodologia aktiboak oinarri hartuta. Nagusiki, sekuentzia didaktikoen metodologian oinarritu gara (Dolz & Schneuwly 1997) eta egitura kooperatiboak erabili ditugu (Kagan 1999), “Hizkuntzen mundua eta euskara deskubrituz” sekuentzia didaktikoak egiterakoan Josune Zabala adituak proposatu zizkigun irizpideei jarraiki.  

Eduki guztiak hiru unitate didaktikotan bildu ditugu, bakoitzean bi sekuentzia nagusi bereizi ditugularik. Metodologia hau erabiliz, ikasleak erronka baten aurrean jarriko ditugu unitate bakoitzean (sekuentzia didaktikoen terminologian “helburu komunikatibo”tzat hartzen ditugunak), eta kooperazioan lan eginez, proposatutako erronkari heldu beharko diote. Horrela, ikasketa esanguratsuak lortuko dira eta ikaslea ikaste/irakaste prozesuaren erdigunean jarriko da.

Unitate bakoitza hiru fasetan banatzen da: hasiera fasea, garapen fasea eta amaiera fasea. Unitate bakoitzeko garapen fasean egingo den lanketa, berriz, bi sekuentziatan antolatuta dago. Eta aipatu dugun bezala, unitate bakoitzak bere helburu komunikatiboa izango du.

Proposatzen dugun metodologiaren egitura eta oinarri nagusiak irudi honen bitartez irudikatzen dira: 

Hasiera-fasea:

Unitate didaktikoaren abiapuntuan, ikasleei aurkeztu egiten zaie zer egingo duten eta zer ikasiko duten hurrengo saioetan. Atal honetan ikasleek dituzten aurrezagutzak aktibatuko dituzte eta duten informazioa elkarrekin partekatuko dute. Horrela, dakitenaren kontzientzia hartu, eta ikasteko beharrak identifikatu ahal izango dituzte.

Garapen-fasea:

Behin gaia planteatu eta gero, ikasleek proposatu zaien erronkari erantzuteko informazioa eta ezagutzak eskuratuko dituzte. Horretarako, fase honetan landu beharreko edukiak bi sekuentziatan antolatu dira. Sekuentzia bakoitzean, elkarren artean lotura duten eduki multzo bana landuko da.

Garapen faseko sekuentzia bakoitzak 3 fase izango ditu: testuinguratzea, garapena eta gauzatzea. Sekuentzia bakoitzaren amaieran, ikasitakoaren inguruko ebaluazioa egingo da eta gauzatze fasean sorturiko ekoizpenak prest utziko dira unitatearen amaiera-fasean, ezarritako helburuari erantzun ahal izateko. 

Erronka gauzatzeko, komenigarria da bi sekuentziak lantzea, baina ez da derrigorrezkoa. Zati bat edobeste landuta ere, bete ahal izango da.

Amaiera-fasea:

Ikasleek, unitate bakoitzaren amaieran, helburu zuten erronka gauzatuko dute. Garapen faseko bi sekuentziatan (edo batean) ekoiztutako materiala erabiliz, azken helburuari erantzuteko ekintzak egingo dira. Fase honetan ere, modu kooperatiboan lan egitea proposatuko da. 

Unitateari amaiera emateko, egindako lanaren inguruko balorazioa egingo da, ebaluazioaren bitartez.

HELBURUAK

EIMA 2.0. deialdiaren baldintzei erreparatuz, proiektu honek honako baldintza hauek beteko ditu:

    • Euskara hutsean sorturiko ikasmaterial digitala izango da (4.1. artikulua).
    • Ikasmaterial honek ondorengo ezaugarri hauek izango ditu (2. artikulua):
      • Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailetara bideratutako material osagarriak izango dira. 
      • Curriculumaren euskal dimentsioa lantzeko material osagarriak izango dira.
      • Aniztasunari ere erantzungo diote.
    • Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin 3.0 Espainia (CC BY-NC-SA 3.0) lizentziapean argitaratuko dira (3.1. artikulua).

HEZIBERRI 2020 Planak zehazten dituen etapako helburuak aintzat harturik, material didaktiko honek honako helburu hauek ditu: 

HELBURU OROKORRAK

1. Hizkuntzaren zenbait erabilera-eremutan sortutako ahozko, idatzizko eta ikus-entzunezko diskurtsoak ulertzea eta interpretatzea, zenbait motatako komunikazio-egoerei aurre egiteko.

2. Norberaren esperientziatik gertueneko esparruetan eraginkortasunez, errespetuz eta elkarrekin lan egiteko gogoz bai ahoz eta bai idatziz komunikatzeko gai izatea, unean uneko komunikazio-premiei behar bezala erantzuteko.

3. Hizkuntzen erabileraren oinarrizko konbentzio eta arauei buruz gogoeta egitea, eta konbentzio zein arauok behar bezala aplikatzea, testuak ulertzeko eta sortzeko prozedura nagusiak aintzat hartuta.

4. Hainbat generotako literatura-testuak irakurtzea eta entzutea, eta, hala, literaturaz gozatzen ikastea, horrek sentsibilitate estetikoan aurrera egiteko, norberaren hizkuntza-ondarea aberasteko eta identitate kulturala eraikitzeko aukera ematen duen aldetik.

5. Eskolako eta norbera bizi den inguruneko hizkuntza-aniztasuna aintzat hartzea, aniztasun horrekiko jarrera positiboa barneratzeko, eta hizkuntzak komunikaziorako baliabide eraginkortzat eta kultura-ondaretzat hartzea, portaera linguistiko enpatikoak garatzeko eta euskara eguneroko bizitzan erabiltzeko.

6. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak gero eta autonomia handiagoz erabiltzea, informazioa lortzeko, eta elkarrekin komunikatzeko eta kooperatzeko.

7. Norbaiten laguntzarekin norberaren ikaskuntza-prozesuez gogoeta egitea, beste hizkuntza eta ikasgai batzuetan ikasitako komunikazio-ezaguerak eta -estrategiak transferitzeko, eta norberaren ikaskuntza-gaitasunean konfiantza izatea, komunikaziorako konpetentzia hobetzeko.

HELBURU ESPEZIFIKOAK

Aipatu berri ditugun helburu orokor horiek aintzat harturik, proiektu honek helburu zehatz hauek izango ditu:

1. Ikasleen hitzaren adierazkortasuna hobetzea eta euskararekiko motibazioa areagotzea, hizkuntzaren funtzio ludikoan eta euskararekin jolas egiteko teknikak ezagutuz.

2. Ahozkotasuna landu eta euskararen ondare linguistikoaren ezagutzan sakontzea.

3. Askotariko testuak eta ekoizpen linguistikoak ulertu eta sortzeko gaitasuna garatzea koherentziari, kohesioari, egokitasunari eta zuzentasunari erreparatuz.

4. Literatura-testu soil-soilak ahoz eta idatziz birsortzea eta ekoiztea: kontakizun laburrak, txisteak, ipuinak, umore grafikoa…

5. Ikaskideekin elkar eraginez, hausnartuz eta eztabaidatuz, ahozko ekoizpena lantzea eta ikus-entzunezko baliabideak eta teknologia berriek eskaintzen duten informazioa erabiltzea. 

6. Ikasgelako liburutegia, mediateka eta Internet erabiltzea eta testuak gero eta modu autonomoagoan hautatzea, irakurzaletasuna lantzea helburu hartuta.

7. Transmedia komunikazioa lantzea.

LANDUKO DIREN OINARRIZKO ZEHAR-KONPETENTZIAK

Aipatuko diren oinarrizko gaitasunak “Heziberri 2020: Hezkuntza-eredu pedagogikoaren markoa” izeneko dokumentutik atera dira. 

A) HITZEZKO ETA HITZIK GABEKO KOMUNIKAZIORAKO ETA KOMUNIKAZIO DIGITALERAKO KONPETENTZIA

      • Ahoz nahiz idatziz modu autonomoan, sormenez eta eraginkortasunez aritzea.
      • Egin beharreko jarduerak ahoz nahiz idatziz lantzea eta zuzentzea.
      • Gorputz‐, arte‐ eta matematika‐hizkuntzaren oinarrizko kodeak erabiltzea.
      • Gizarte‐hedabideetako mezuak kritikoki interpretatzea eta ebaluatzea. 
      • Informazio orokorra adibide propioekin osatzea.
      • Konpetentzia digitala, ariketak lantzeko eta informazioa biltzeko orduan. 
      • Norberaren testuinguruko komunikazio‐prozesuetan arduraz eta etikaren zentzuz parte hartzea, baita taldeko azalpen eta solasaldietan eta gaiak osatu eta eztabaidatzeko egin beharreko prestaketa lanetan ere.
      • Irudia eta ahotsa jaso nahiz lantzeko bitartekoak erabiltzea proposaturiko baliabideez baliatuz gomendatutako orrietan.
      • Sekuentzia didaktikoen emaitzak ebaluatu eta azaltzea.

B) ELKARBIZITZARAKO KONPETENTZIA

      • Norberaren eta besteen nahiak uztartzea, norberaren sentimendu, pentsamendu eta irrikak asertibotasunez adieraztea, besteei entzutea eta haien sentimendu, pentsamendu eta irrikak aintzat hartzea. 
      • Taldean ikastea eta lan egitea, norberaren erantzukizunak onartuz eta denen artean erdietsi beharrekoetan elkarlanean arituz, eta pertsonen eta iritzien arteko aniztasunak dakarren aberastasuna aintzat hartuz.
      • Eskola barruko nahiz kanpoko ekimenetan, aktiboki parte hartzea eta lidergoa onartzea.
      • Giza eskubideetan oinarritutako printzipio etikoen arabera jokatzea, eta bizikidetza gidatzen duten gizarte‐arauak errespetatzea.
      • Elkarrizketaren bitartez, gatazkei konponbideren bat aurkitzea.

C) IKASTEN ETA PENTSATZEN IKASTEKO KONPETENTZIA

      • Informazioa bilatzea, aukeratzea eta erregistratzea, zenbait iturri (idatzizkoak, ahozkoak, ikus‐entzunezkoak, digitalak…) erabiliz.
      • Informazioa ulertzea eta ez buruz ikastea bakarrik (ulermenean oinarritutako pentsamendua).
      • Informazioa interpretatzea eta ebaluatzea (pentsamendu kritikoa).
      • Ideiak sortzea eta aukeratzea (pentsamendu sortzailea).
      • Baliabide kognitiboak modu estrategikoan erabiltzea, ikasitakoak beste egoera batzuetara mobilizatuz eta transferituz.

D) NORBERA IZATEN IKASTEKO KONPETENTZIA 

      • Norberaren pentsamendua eta ikasteko estilo kognitiboa autorregulatzea.
      • Norberaren gorputz‐itxura eta ‐funtzioak autorregulatzea.
      • Norberaren emozioak autorregulatzea.
      • Norberaren jokabide morala autorregulatzea.
      • Erabakiak hartu eta betebeharrak betetzeko, norberaren motibazioa eta nahimena autorregulatzea.
      • Autoestimu errealista izatea.
      • Nork bere erabakiak hartu eta erantzukizunak onartzea.

E) EKIMENERAKO ETA ESPIRITU EKINTZAILERAKO KONPETENTZIA

      • Ideiak eta konponbideak sortzea, eta errealitatea hobetzeko proposamenak egitea, eta horretan, espiritu kritikoa izatea eta solidaritatea eta gizarte-erantzukizuna aintzat hartzea.
      • Aurrez planifikatutako ekintzak gauzatzea, eta beharrezkoak diren egokitzapenak egitea.
      • Egindakoak ebaluatu eta hobekuntzak egiteko proposamenak egitea.

OSATU NAHI DIREN EDUKIAK

  • Ludolinguistikarekin, oinarrien eta hitz-jokoen dinamikak ulertzea, ikasleak eduki berriak ekoizteko gai izan daitezen.
  • Hitz-jokoetarako euskarak eskaintzen dituen bitarteko, baliabide (hizkuntza-ondarea, hizkuntza-erregistroak, euskalkiak, hitanoa…) eta mekanismoak ezagutaraztea.
  • Euskararen eta Hizkuntza desberdinen aldeko jarrera positiboak garatzea. Horretarako, euskara erabiltzeko lotura afektibo positiboak sustatuko dira, jolas eta umore giroan.
  • Oinarrizko balioak landuko dira: elkarbizitza, kultura-aniztasuna, genero-berdintasuna eta eleaniztasuna.
  • Euskarazko kulturara hurbiltzea, haren hainbat protagonistaren eta ekoiztutako kultura-produktuaen bidez.

ESPAZIOEN ETA DENBORAREN ANTOLAKETA 

Unitateak gelan landuko dira, baina informazioa lortzeko edo eztabaidak prestatzeko egokia da, ikasgelaz gain, beste esparru batzuk ere erabiltzea. Esate baterako, unitateetako jarduerak egiteko eta helburu komunikatiboak lortzeko, egokiak dira, eta batzuetan beharrezkoak IKTrako baliabideak dituen gela, liburutegia, informatika-gela edo ikus-entzunezkoena, ekitaldietarako aretoa, etab.

DENBORALIZAZIOA

Unitate bakoitza hiruhileko batean egiteko diseinatuta dago; alegia, astean 2 orduko saioak eginez eta guztira 25 ordu inguru eskainiz egiteko. Dena den, irakaslearen esku geratzen da unitateak beste modu batean garatzea.

BALIABIDEAK 

Iktak. Eskola 2.0 egitasmoko baliabideak izango ditugu: arbel digitala gela osorako eta ordenagailu eramangarri bana. Hori kontuan izanda:

    • Testuak irakurri, bideoak ikusi edo umorezko audio-zatiak entzungo dira, besteen artean.
    • Informazioa bilatzeko, Internet erabiliko dugu.
    • Materiala ekoizteko bideo-kamerak, grabagailuak, mikroak, proiektoreak, etab. erabiliko dira.
    • Gaiak aurkezteko, txostenak idazteko eta ahozko nahiz idatzizko ekoizpenetarako sarean dauden aplikazio libreak (Google Drive) erabiliko ditugu.

LANTALDEA

ZUZENDARIA ETA TESTUEN EGILEA

Kike Amonarriz Gorria. Tolosa (1961)

Euskal Filologian lizentziaduna (EHU, 1985)

Euskararen alorrean hainbat erakunde eta esparrutan lan eginikoa: Tolosako gau-eskola, Tolosaldea Birreuskalduntzeko Elkartea, Tolosako Udaleko Euskara Zerbitzua, SIADECO Ikerketa taldea, Galtzaundi Euskara taldea, Topagunea… Euskararen Aholku Batzordeko partaidea.

EITBko hainbat telesaioetan aritua: Hau da Hau, Balinda, Txiskola, Sikofonia, Mihiluze, Tribuaren berbak eta Burubero.

6 txiste-libururen eta 4 txiste-kaseteren egilea.

EIMA katalogoko Tribuaren berbak, hizkuntzen mundua deskubritu” material pedagogikoaren zuzendaria.

 

AHOLKULARITZA PEDAGOGIKO-TEKNIKOA 

Iñaki Zapirain Retegi. Errenteria (1982)

Arte Ederretan lizentziatua, Ikus-entzunezkoak eta argazkigintza espezialitatean (EHU, 2005)

Irakasle-ikasketetan diplomatua, Heziketa Berezian espezializatua (EHU, 2013)

Orereta ikastolako irakaslea.

Eima katalogoko “Tribuaren berbak, hizkuntzen mundua deskubrituz” material pedagogikoaren sorkuntzan aritua eta 21. Korrikako unitate didaktikoen egilea.

Euskal Telebistako hainbat programatan aritua, errealizazioan: “Wazemank”, “Martin”, “Betizu”, “Mi querido Klykowsky”, “Bi eta bat” eta “Mihiluze”.

Honako ekoizpen hauetan ere partaide eta lankide: Mihiluzeko mahai-jolasa, PC jolasa, web-orriko edukiak eta jolasak, eta mugikorretarako aplikazioa.

 

ASMOZ FUNDAZIOA

Nora Alvarez de Eulate San José. Donostia (1974)

Zuzenbidean lizentziatua (UPV/EHU). Asmoz Fundazioaren proiektuburua. Proiektuaren koordinazioaz arduratu da.

Leire Ruiz de Angulo Bertiz. Hondarribia (1985)  

Arte Plastiko eta Diseinuan goi-mailako teknikaria. Publizitate Grafikak (KUNSTHAL). Asmoz Fundazioaren Informatika eta Marketin burua. Proiektuaren alderdi teknikoaz arduratu da.

Nagore Etxaniz Usarralde. 

Enpresen Administrazioa eta zuzendaritzan Lizentziatua (UPV/EHU). Asmoz Fundazioaren Administrazio burua. Proiektuaren kudeaketa administratibo eta ekonomikoaz arduratu da.

Andres Espinoza Alvarez. Venezuela (1973)

Gizarte-komunikazioan (Ikus-entzunezko kazetaritza) Lizentziatua (Zuliako Unibertsitatea). Hezimubiko zuzendaria. Ikus-entzunezko bitartekoez arduratu da.

BIBLIOGRAFIA

Amonarriz, Kike 2004: Ahozkotasuna eremu ez-kurrikularrean. Hizkuntz proiektuaren markoan, BAT 51: 137-156.

Amonarriz, Kike 2002: Hizkuntzaren adierazkortasuna eta sormen ahalmena: gazteak eta euskara mendearen hasieran. Ikastolen Elkartea: IX. Jardunaldi Pedagogikoak.

Ansorena, J.I. 2003: Pailazoen eskuliburua. Elkar. Donostia.

Arranz, Iñaki 2006: Hitza azti. Alberdania. Irun.

Arranz, Iñaki 2006: Hizkimilikiliklik. Ibaizabal. Bilbo.

Askoren artean 2013: Ikasleak hiztun. 2011ko Arrue proiektua. Eusko Jaurlaritza. Gasteiz.

Blanco Rubio, Petra-Jesús 2001: El teatro de aula como estrategia pedagógica. Biblioteca virtual Miguel de Cervantes. Bilbo. http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/el-teatro-de-aula-como-estrategia-pedagogica-proyecto-de-innovacion-e-investigacion-pedagogica–0/html/0023cd44-82b2-11df-acc7-002185ce6064_2.html

Dolz, J. & Gagnon, R. 2010 [2008]: “El género textual, una herramienta didáctica para desarrollar el lenguaje oral y escrito”, Lenguaje, 38 (2):497-527.

Dolz, J.; Noverraz, M. & Schneuwly, B. 2001: Séquences didactiques pour l’oral et pour l’ecrit; Notes méthodologiques. Bruxelles: De Boeck.

Dolz, J. & Schneuwly, B. 1997: “Géneros y progresión en expresión oral y escrita. Elementos de reflexión a partir de una experiencia realizada en la Suiza francófona”,Textos de didáctica de la lengua y literatura 11: 77-98.

De Prieto, J.F. & Schneuwly, B. 2003: “Le modèle didactique du genre: un concept de l’ingénierie didactique”, Les Cahiers Théodile, 3: 27-52.

Emakunde 2005: El humor desde el género. in Emakunde aldiozkaria 59. zkia. (Ekaina 2005).

Garcia Azkoaga, I. & Diaz De Guereñu, 2012: “Hizkuntza garatzeko baliabideak Curriculuma Norbanakoari Egokitzeko (CNE) programetan: Sekuentzia Didaktikoaren zenbait gogoeta”, Ikastaria, 18: 117-135.

Garzia, Joxerra 2008: Jendaurrean hizlari. Alberdania. Irun.

Idiazabal, I. & Larringan 2002: “La competencia discursiva: una noción clave para la didáctica de las lenguas y la didáctica del plurilingüismo”, in Actas II Simposio Internacional Bilingüismo. Universidad de Vigo.

Kagan, S. 1999: Cooperative Learning. San Clemente: Resources for Teachers, Inc.

Klein, A. 1991: ¿Y tú de qué te ríes? Ed.B. Madrid.

Lardizabal, Leire 2010: Txisteak kontatzeko gida. Bergarako Udala. Bergara.

https://es.calameo.com/read/00018343086acb8b03fd5

Larringan, L.M & Idiazabal, I. 2012: “Sekuentzia Didaktikoa: ekintza didaktikoaren zutabe eta ardatz minimoki fidagarria”, Ikastaria 18: 13-44.

Mielgo, R.; Ocio, B & Ocerino-Jauregui, J. 2012: “La Secuencia Didáctica recurso para la enseñanza plurilingüe: experiencias de centro para la formación continua”, Ikastaria 18: 87-116.

Nevado Fuentes Charo (2008). El componente lúdico en las clases de ELE. Revista de didáctica ELE nº 7. https://marcoele.com/descargas/7/nevado_juego.pdf

Nuñez Cortes, Carlos 2007: Los juegos de Mastropiero. Península. Barcelona.

Pato, Enrique 2007: La función lúdica del lenguaje y la creación de palabras por medio de sufijos y prefijos. Tinkuy: Boletín de investigación y debate nº4. Université de Montreal. Montreal.

file:///C:/Users/Usuario/Downloads/Dialnet-LaFuncionLudicaDelLenguajeYLaCreacionDePalabrasPor-3303453.pdf

Peres, Ennio 2004: Juegos de palabras y con las palabras. Octaedro.Barcelona.

Piko, Bihotza Datarik gabe: Ahozkotasuna lantzen txisteen bidez. Hizkuntza Normalkuntza Mintegia. Gasteizko PAT. Ale fotokopiatua.

Schneuwly, B. & Bain, D. 1998: “Mecanismos de regulación de las actividades textuales: estrategias de intervención en las secuencias didácticas”, Textos de didáctica de la lengua y literatura 16: 25-46.

Serrano Serrano, Joaquín 2016: El uso de la lengua en los chistes. Ejemplificación de la teoría de Freud. Estudios Humanísticos. Filología 38 (195-222). 

file:///C:/Users/Usuario/Downloads/Dialnet-ElUsoDeLaLenguaEnLosChistesEjemplificacionDeLaTeor-5757662.pdf 

Sónsoles Fernándes M. 2010: El desarrollo de la función lúdica en el aula. Revista de didáctica ELE nº 11. https://marcoele.com/descargas/navas/09.fernandez.pdf

Vigara Tauste Ana María 1994: El chiste y la comunicación lúdica: lenguaje y praxis, Ediciones libertarias, Madrid.

Zabala Alberdi, Josune 2018: Ahozko komunikazioa irakastea. Eusko Jaurlaritza /Soziolinguistika Klusterra. Gasteiz.

Zizek, S. 2015: Mis chistes, mi filosofía. Anasgrama. Barcelona.

TXISTE-LIBURUAK EUSKARAZ

Ameztoi, Koldo 1988: Dena dela… Lapurdiko. Maiatz. Baiona.

Amonarriz, Kike 1983: Arpas jotzen. Argia. Lasarte-Oria.

Amonarriz, Kike 1998: Txorakikeriak 1. Argia. Lasarte-Oria.

Amonarriz, Kike 1999: Txorakikeriak 2. Argia. Lasarte-Oria.

Amonarriz, Kike 2000: Txorakikeriak 3. Argia. Lasarte-Oria.

Amonarriz, Kike 2004: 888 txiste. Argia. Lasarte-Oria.

Amonarriz, Kike 2014: Azken txorakikeriak. Argia. Lasarte-Oria.

Arrinda, Anastasio 1988: Oto ta Pototo. Euskerazaintza. Donostia.

Gereño, Xabier 1984: Txisteak, teatroa eta narrazioak. Autoedizioa. Bilbo.

Lazkao Txiki 1994: Gizon txikiaren handitasuna. Erein. Donostia.

Lazkao Txiki 1994: Gertaerak eta txisteak. Auspoa. Donostia.

Ormazabal, Joxeantonio 1992: Esaera zaharrak eta txiste berriak. Elkar. Donostia.

Zelaia, Pedro 1991: Umore giroan (Eibarko pasadizoak). Ego ibarra. Eibar.

Azkune, Laxaro 2013. Errezildarren ateraldiak. Uztarria. Azpeitia.

Hasiera